جمهوری آذربایجان

جمهوری آذربایجان (به ترکی آذربایجانی: Azərbaycan Respublikası) بزرگترین کشور قفقاز و در گذرگاه اروپا و آسیای شمال غربی و در کنار دریای خزر است. پایتخت آن باکو است.

کشورهای ایران در جنوب، ارمنستان و ترکیه در غرب، گرجستان در شمال غربی و روسیه در شمال آذربایجان قرار دارند. همچنین این کشور دارای مرز آبی با کشورهای ترکمنستان و قزاقستان در کنارهٔ دریای خزر است. جمعیت آذربایجان در سال ۲۰۱۲ حدود ۹٫۱۲۵ میلیون نفر بوده است. تولید ناخالص داخلی آن در همین سال معادل ۷۲ میلیارد دلار (بر اساس ارزش اسمی) و بیش از ۹۷ میلیارد دلار (بر اساس قدرت خرید) بوده است که تولید ناخالص سرانه اهالی کشور را معادل به ترتیب ۷۸۵۰ و ۱۰۵۶۸ دلار می کند.^[۲]

آذربایجان دارای میراث فرهنگی باستانی و تاریخیست و اولین کشور با اکثریت مسلمان است که دارای اپرا و تئاتر شده است.^[۳] جمهوری دمکراتیک آذربایجان که در ۱۹۱۸ تأسیس شد، در ۱۹۲۰ به اتحاد شوروی ضمیمه شد.^[۴] آذربایجان در ۱۹۹۱ استقلال خود را بازیافت. اندکی بعد، در جریان جنگ قره باغ کوهستانی، همسایه اش ارمنستان قره باغ کوهستانی، مناطق پیرامون آن و و مناطق درونی کرکی، یوخاری اسکیپارا، برخودارلی و سفولو را اشغال کرد. جمهوری قره باغ که در قره باغ ظهور کرد هنوز وجود دارد و هیچ کشوری آن را به رسمیت نشناخته و به طور دوژوره هنوز بخشی از آذربایجان شمرده می شود گرچه به طور دوفاکتو پس از جنگ کشور مستقلی بوده است.^[۵]

جمهوری خودمختار نخجوان که از خاک اصلی جمهوری آذربایجان جدا مانده و استان خودمختار قره باغ کوهستانی نیز واحدهای فدرال جمهوری آذربایجان هستند. ناحیهٔ قره باغ و هفت بخش پیرامون آن واقع در جنوب غربی جمهوری آذربایجان در جریان جنگ قره باغ به اشغال نیروهای ارمنستان درآمده است.^[۶]

نوع حکومت جمهوری آذربایجان، جمهوری پارلمانی چند حزبی با یک مجلس قانون گذاری است. این جمهوری سکولار بوده و از سال ۲۰۰۱ به عضویت شورای اروپا درآمده است.

دین و زبان[ویرایش]

از سه دایره درون هم به رنگ های (به ترتیب از داخل به خارج)سبز، قرمز و آبی تشکیل شده درون این سه دایره یک ستاره هشت پر با پس زمینهٔ سفید وجود دارد و درون آن واژه الله به صورت شعله برافروخته ترسیم شده است و در قسمت آبی رنگ هم هشت نقطه زرد رنگ وجود دارد به علاوه یک خوشهگندم و یک شاخه از درخت بلوط به صورت نیم دایره دور این دایره را پوشانده است^[۷].

۹۵ درصد جمعیت جمهوری آذربایجان مسلمان هستند. ۸۵ درصد جمعیت مسلمان جمهوری آذربایجان شیعه و ۱۵ درصد بقیه سنی هستند^[۸]. زبان رسمی کشور ترکی آذربایجانی می باشد. در کنار زبان ترکی آذربایجانی، زبان های روسی، ارمنی، لزگی، کردی، تالشی تاتی و فارسی نیز صحبت می شود. ترکی آذربایجانی از نظر تقسیمات زبانی، جزئی از دسته ترکی جنوب باختری و یا ترکی اوغوز می باشد. ترکی آذربایجانی، ترکی استانبولی و ترکمنی در گروه ترکی جنوب باختری (اوغوز) قرار می گیرند.

وجه تسمیه[ویرایش]

این کشور که تا سال ۱۹۱۸ میلادی (۱۲۹۷ش) هرگز آذربایجان نامیده نمی شد زمانی نام کهن آن آلبانیا بود. در روستای <<بویوک دَکَن>> واقع در بخش نوخای قفقاز نوشته ای به خط و زبان یونانی باستان به دست آمده که تاریخ آن را سده ۲ میلادی دانسته اند و در آن از <<آلبانیا>> یاد شده است. در نوشته های مورخان باستان از جمله پلیبیوس و استرابون نیز این با نام <<آلبانیا>> آمده است. به نظر بعضی محققان، آلبانیا در منابع پارتی زبان به صورت <<اردان>> آمده است. در منابع عهد اسلامی این نام اران و <<الران>> نوشته اند. این نام به احتمال قوی با نام پارتی <<اردان>> مرتبط است. گاه نیز از این سرزمین با دو نام اران و شروان یاد کرده اند. پس از لشکرکشی های تیمور و داستان ترکمان های آق قویونلو و قره قوینلو نام اران به تدریج از کتاب ها برداشته شد^[۱۱]

پس از پایان جنگ ایران و روس و ضمیمه شدن این سرزمین به خاک روسیه در سال ۱۹۱۱ م حزب مساوات در اراضی کنونی جمهوری آذربایجان تأسیس یافت. مساواتیان در مارس ۱۹۱۸ م قیامی مسلحانه در باکو ترتیب دادند که اندکی بعد به دیگر نواحی آن کشیده شد. اینان در ۲۷ مه ۱۹۱۸ در شهر تفلیس دولتی تشکیل دادند و با نام <<جمهوری آذربایجان>> اعلام استقلال کردند. در پایان ۱۹۱۹ و اوایل ۱۹۲۰ م دولت مساواتیان دستخوش بحران سیاسی و اقتصادی شد. در بهار ۱۹۱۹ م در نواحی مغان و لنکران دولت شوروی تأسیس یافت. در ۲۶ آوریل ۱۹۲۰ کمیته موقت انقلاب به ریاست نریمان نریمانف تشکیل گشت. در ۲۸ آوریل ۱۹۲۰ م دولت مساواتیان ساقط شد و کمیته انقلاب قدرت را در باکو در دست گرفت و خود را دولت <<جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان>> نامید^[۱۱]

تورج دریایی می گوید: <<این استالین بود که تصمیم گرفت برای مداخله در امور ایران نام این منطقه را از آران (در تاریخ باستان با نام آلبانی) به آذربایجان تغییر دهد و آن را خاری کند در چشم ایران.>>^[۱۲]

جغرافیا[ویرایش]

توپوگرافی جمهوری آذربایجان

جمهوری آذربایجان در جنوب رشته کوه های قفقاز و شمال رودخانه ارس و در کنار دریای خزر واقع شده است. سه رشته کوه قفقاز بزرگ در شمال، قفقاز کوچک در غرب، و کوه های تالش در جنوب این کشور را احاطه کرده است. این کوه ها ۴۰ درصد از مساحت جمهوری آذربایجان را در برگرفته است^[۱۳] و قله کوه بازاردوزو (Bazarduuml;zuuml;) با ارتفاع ۴۴۶۶ متر بلندترین نقطه آن است. نواحی میانی شامل جلگه های آران مرکزی، مغان و میل و سواحل دریای خزر کم ارتفاع و پست بوده و ارتفاع در پست ترین قسمت ۲۸ متر پایین تر از سطح دریاهای آزاد است. جمهوری آذربایجان یک کشور محاط در خشکی است. این کشور در پیرامون دریای خزر، که یک دریای بسته است، واقع شده و طول خط ساحلی آن ۸۰۰ کیلومتر است.^[۱۴] تنوع زیستی و گیاهی آذربایجان به دلیل تنوع آبو هوا بسیار زیاد است به گونه ای که تنها بیش از ۴۵۰۰ گونه گیاه در کوهستانهای آذربایجان دیده می شود

جنگل های اسماعیلی

کوه مورو در قفقاز

کوه بش بارماق

نمایی از جمهوری آذربایجان از مرز ایران (شهرستان گرمی